Trong một bài phân tích do chính mình biên soạn cho The Athletic, tay săn bàn huyền thoại Alan Shearer đã chia sẻ một số nhận định rất thú vị về những cú sút xa và thực trạng hiện nay của thứ nghệ thuật ngoạn mục này...
Là một tiền đạo trung tâm, tôi không quan tâm đến cách mình ghi bàn, miễn sao quả bóng đi vào lưới là được.
Tuy nhiên, khi bạn tung ra một cú sút hoàn hảo ghim bóng vào góc trên khung thành từ khoảng cách 25 yard (22,86 mét), bạn sẽ ngay lập tức cảm thấy nó có giá trị hơn nhiều so với khi ghi bàn từ một pha đá bồi. Phản ứng từ các đồng đội trên sân, trên băng ghế dự bị và từ đám đông khán giả sẽ tạo nên một bầu không khí hoàn toàn khác biệt trên sân vận động.
Điểm mạnh của tôi là xuất hiện đúng nơi đúng lúc bên trong vòng cấm để ghi những bàn thắng gần khung thành, nhưng tôi chưa bao giờ ngần ngại việc sút xa cả, bất kể xa tới đâu đi nữa. Tại Premier League, tôi đã có 33 pha ghi bàn từ bên ngoài vòng cấm và cho tới nay vẫn đang đứng thứ 3 trong danh sách những cầu thủ sút xa ghi bàn nhiều nhất lịch sử giải đấu.
Tất cả mọi người đều đồng thuận rằng sút xa là một nghệ thuật đang dần mai một, nhưng ở mùa giải này chúng ta đang được chứng kiến một làn sóng mạnh mẽ của những pha ghi bàn từ bên ngoài vòng cấm. Cho tới nay, đã có tới 18 pha ghi bàn như vậy diễn ra sau 4 vòng đấu đã qua ở Premier League – con số cao nhất trong suốt 17 năm qua khi tính cùng khoảng vòng đấu.
Có thể đây sẽ chỉ là một hiện tượng lạ xuất hiện thoáng qua ở giai đoạn đầu mùa giải, nhưng chúng ta cũng đã được thấy chuyện tương tự diễn ra ở kỳ Euro 2024 hồi mùa hè – một phần tư số pha ghi bàn ở vòng bảng là những cú dứt điểm từ ngoài vòng cấm.
Trong thời đại mà chỉ số “giá trị bàn thắng kỳ vọng” (xG) đang lên ngôi này, những con số trên hoàn toàn trái ngược với quan niệm của chúng ta về bóng đá hiện đại – một thời đại mà vị trí xuất hiện trung bình của những cú dứt điểm ngày càng tiến gần tới khung thành hơn.
Bạn chẳng cần phải là một thiên tài để biết rằng khả năng đưa được bóng vào lưới sẽ càng cao khi bạn di chuyển nó tới càng gần khung thành, nhưng mà người xưa có câu, “nếu bạn không mua vé số, bạn sẽ không bao giờ trúng số.”
Như ký giả Michael Cox của The Athletic đã phác thảo vào tuần trước, sự thịnh hành của chỉ số xG có lẽ đã khiến các cầu thủ suy nghĩ nhiều hơn về nơi mà họ sẽ dứt điểm, nhưng dữ liệu này không phải là lý do duy nhất khiến một cầu thủ quyết định chuyền bóng đi thay vì “bóp cò”. Sự tiến hóa của lĩnh vực chiến thuật nói chung mới chính là lý do lớn nhất khiến cho khoảng cách của những cú sút sụt giảm đều đặn trong nhiều thập kỷ.
Hầu hết các đội bóng đều đã coi trọng việc kiểm soát bóng hơn và vì vậy họ không muốn để mất đi quyền kiểm soát quả bóng một cách dễ dàng, thế nên tình trạng “thất sủng” của những cú sút xa đầy tính rủi ro là rất dễ hiểu. Thay vào đó, họ thực hiện nhiều đường chuyền hơn để cố đưa bóng vào những vị trí tốt cho việc dứt điểm nhất có thể trước khi “bóp cò”.
Câu hỏi lớn nhất được đặt ra trong bối cảnh này là: Nếu dữ liệu thống kê đã cho thấy việc dứt điểm ở những vị trí gần khung thành hơn sẽ tốt hơn, vậy thì liệu các cầu thủ có nên sút xa nữa không?
Hãy cùng tôi xem qua những con số sẽ nói lên điều gì, cũng như phân tích một vài pha bóng ấn tượng đã diễn ra trong các trận đấu hồi cuối tuần trước.
***
Mark Carey của The Athletic đã chỉ ra rằng tổng số các pha ghi bàn từ những cú sút xa không hẳn là giảm mạnh trong những năm gần đây.
Khi xét các con số thô thì đỉnh điểm của khía cạnh này chính là mùa giải 2007/08, khi có tới 191 pha ghi bàn từ ngoài vòng cấm diễn ra. Trong thập niên 2010 cũng đã có những mùa giải mà chúng tăng vọt mạnh mẽ. Con số 143 ở mùa giải trước tuy thấp nhưng chẳng phải là con số thấp nhất trong kỷ nguyên Premier League, và vẫn mang tới cho bạn nhiều sự lựa chọn để xem xét cho danh hiệu pha ghi bàn đẹp nhất mùa giải.
Tuy nhiên, phần tỷ lệ của chúng trong tổng số các pha ghi bàn mới là điểm đáng chú ý nhất.
Chậm rãi nhưng rõ rệt, tỷ lệ đó đang đi xuống, và những cú sút xa chỉ chiếm vỏn vẹn 11% tổng số các pha ghi bàn đã diễn ra ở mùa giải 2023/24 – đây chính là mức thấp nhất trong kỷ nguyên Premier League và chỉ gần bằng một nửa so với mức tỷ lệ ở mùa giải 2006/07.
Dĩ nhiên là phần tỷ lệ của những cú sút từ ngoài vòng cấm trong tổng số những cú dứt điểm đã diễn ra cũng chịu số phận tương tự. Suy cho cùng, đây là một khuynh hướng được xem là tốt hơn cho môn thể thao này, bởi vì chúng ta đang được chứng kiến những bàn thắng đến từ các chuỗi tình huống phối hợp tốt nhiều hơn bao giờ hết. Mùa giải trước, những bàn thắng như vậy đã xuất hiện trung bình 3,3 lần mỗi trận – đây chính là con số kỷ lục trong kỷ nguyên Premier League.
Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc những cú sút xa hoàn toàn chẳng còn chỗ đứng – chuyện này sẽ tùy thuộc vào kiểu tình huống mà các cầu thủ phải ứng phó.
Một bài nghiên cứu từ Hội nghị Phân tích Thể thao MIT Sloan vào năm 2021 đã cho thấy rằng đôi khi những cú sút xa sẽ là sự lựa chọn tốt hơn so với việc tiếp tục chuyền bóng. Đó là những kiểu tình huống mà càng chuyền nhiều thì khả năng mất bóng và làm cho toàn bộ đợt tấn công bị sụp đổ sẽ càng cao. Nói chung, mọi hành động đều sẽ đi kèm với những rủi ro.
Lấy pha ghi bàn của Harvey Barnes cho Newcastle United hôm Chủ Nhật tuần trước làm ví dụ.
Khi cậu ấy dẫn bóng cắt vào phía trong sân đấu, các hậu vệ của Wolves không dâng lên truy cản và khoảng trống đã mở ra cho Barnes. Giờ đây, cậu ấy đang cùng quả bóng ở trong một khoảng không gian ngon nghẻ nằm trong trung lộ và phải nhanh chóng đưa ra quyết định.
Cậu ấy có thể thực hiện một đường chọc khe cho Bruno Guimaraes hoặc chuyền bóng sang phía cánh phải cho Jacob Murphy, nhưng đồng thời cậu ấy cũng đang có điều kiện rất thuận lợi (tư thế, đà di chuyển, khoảng trống) để sút xa. Nếu bạn nhìn kỹ hai người đồng đội kia vào đúng khoảnh khắc Barnes chạm vào quả bóng, có vẻ như cả hai người họ đều đang ở thế việt vị - vì vậy nếu cậu ấy quyết định chuyền bóng cho họ, toàn bộ đợt tấn công này có lẽ sẽ sụp đổ.
Pha ghi bàn của Barnes là một kiểu cơ hội hoàn toàn khác so với bàn thắng của Jhon Duran cho Aston Villa trước Everton. Ngay cả tôi cũng đã đinh ninh rằng, “Chắc cậu ta sẽ không sút luôn từ khoảng cách này đâu nhỉ?” khi cậu ấy nhận bóng.
Khi Duran nhận bóng, cấu trúc hệ thống phòng ngự của Everton đang được tổ chức ổn áp. Duran hoàn toàn có thể chọc khe cho Morgan Rogers hoặc Ollie Watkins ở phía trước mình, nhưng có vẻ như đã chỉ có duy nhất 1 phương án hiện lên trong đầu cậu ấy. Tung ra được một cú sút uy lực tới vậy, vẽ nên một đường cong đẹp tới vậy, quả thực rất đáng nể.
Đúng, đây là những cú sút có xác xuất thành công thấp, nhưng chúng ta tuyệt đối không nên xem nhẹ năng lực sút xa của những cầu thủ dám thực hiện chúng.
Tôi tin rằng nhiều cầu thủ ưu tú đã dành thời gian mài dũa khả năng sút xa của họ trong quá trình luyện tập để có thể tự tin thực hiện chúng khi có cơ hội. Đương nhiên là tôi cũng thế rồi – có lẽ đây là lý do khiến tôi phải trải qua 4 ca phẫu thuật thoát vị. Hồi trước tôi rất thích tập sút xa đấy.
Có rất nhiều kỹ thuật sút xa trên đời.
Trong bàn thắng mà tôi đã ghi vào lưới Chelsea dưới đây, tôi đã tách khỏi sự đeo bám của Marcel Desailly và tung ra một cú dứt điểm đưa quả bóng bay vút lên rồi lao xuống khi nó tiến gần tới khung thành. Để tạo ra quỹ đạo bay đó, tôi đã sút vào phần chóp của quả bóng.
Có những tình huống bạn nên sút như Barnes, tức là dùng phần má trong của bàn chân để dứt điểm, bằng cách đó bạn sẽ khiến quả bóng bay theo quỹ đạo xoáy từ ngoài vào trong…
…còn pha nã đại bác của Duran thì là một cú sút mu lai má đưa quả bóng bay theo quỹ đạo xoáy từ trong ra ngoài…
Dùng thuật ngữ bên môn golf để giải thích thì đó chính là sự khác biệt giữa một cú đánh “draw” và một cú đánh “fade” – nói chung là có rất nhiều kỹ thuật khác nhau để bạn sử dụng khi định sút xa, và chuyện này thường phụ thuộc vào tình huống, và thời gian mà bạn có.
Bản thân quả bóng cũng có thể là một yếu tố quan trọng trong chủ đề này. Trừ khi chúng ta đang nói về mấy quả bóng hồi 60 năm trước, cái thuở mà chúng sẽ nặng hơn đáng kể khi bị ướt, còn không thì mấy quả bóng của thời nay thường có trọng lượng tương đồng với hồi tôi còn thi đấu. Tuy nhiên, khi chúng tôi chơi ở League Cup hoặc các giải đấu cấp châu lục, có cảm giác như so với Premier League thì bóng tại mấy giải này nhẹ hơn một chút lúc vung chân vào. Còn việc liệu điều đó có dẫn tới nhiều cú sút xa hơn hay không thì là một câu chuyện khác.
Ngoài ra còn có những cú sút xa mà bạn sẽ chẳng thể nào giải thích được.
Trong một vài tình huống, tôi chỉ đơn thuần là chọn lấy 1 vị trí mà mình thích, cắm đầu xuống và cố sút mạnh nhất có thể. Có một số tình huống khác, tôi thậm chí chẳng biết tại sao mình lại sút nữa – chỉ đơn giản là bản năng mách bảo tôi cứ sút luôn đi, chẳng cần phải nhìn lên đâu.
Cú volley của tôi vào lưới Everton là một ví dụ.
Đó là một trong những pha ghi bàn mà đến giờ tôi vẫn chẳng thể giải thích nổi cho các bạn biết điều gì đã diễn ra trong đầu tôi vào lúc ấy, nhưng quả bóng đã bay vút lên và lao xuống một cách hoàn hảo.
Tôi nhận ra rằng 99/100 những cú volley kiểu này sẽ đưa quả bóng bay lên thẳng khán đài.
Tất cả chúng ta đều có khuynh hướng nhớ rõ những cú sút xa đưa bóng vào lưới, nhưng lại hay quên mất những cú sút khiến bóng bay vọt xà. Đó chính là lý do tại sao việc xem xét các số liệu chuyên sâu sẽ rất hữu ích để triệt tiêu những lầm tưởng nảy sinh từ các định kiến của chúng ta.
Mặc dù vậy, tôi vẫn hy vọng rằng chúng ta sẽ tiếp tục được chiêm ngưỡng những bàn thắng ngoạn mục đó.
Thực tế là chính vì chúng rất hiếm, có xác xuất thành công rất thấp, nên chúng mới đặc biệt đến vậy.