Chiến thuật đã luôn phát triển kể từ khi bóng đá tồn tại, thế nhưng đôi lúc nó cũng tự “tiến hóa ngược” một cách đầy thú vị. Và hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về sự trở lại của các trung vệ cánh
Ở thập niên 90s của thế kỷ trước, hiếm khi nào người ta được chứng kiến các hậu vệ cánh dâng cao sẵn sàng tấn công, thậm chí sẵn sàng ghi bàn và kiến tạo như những… tiền đạo thực thụ. Thay vào đó, khái niệm hậu vệ biên đơn thuần chỉ là những cầu thủ có khả năng hoàn thành nhiệm vụ phòng ngự thật chắc chắn ở hai bên hành lang. Một số hậu vệ cánh tiêu biểu trong giai đoạn này có thể kể đến như Paolo Maldini, Gary Neville… đều là những chuyên gia phòng ngự 1 vs 1. Trong khi Cafu, Roberto Carlos mặc dù sở hữu khả năng tấn công thượng hạng nhưng cũng được biết đến là những cầu thủ phòng ngự cực kỳ hiệu quả nhờ vào nền tảng thể chất dẻo dai, sung mãn.
Trải qua thời gian, khi bóng đá ngày càng phát triển với xu hướng kiểm soát lối chơi, đòi hỏi các đội bóng phải mở rộng chiều ngang sân nhiều hơn thì vai trò của các hậu vệ cánh cũng dần thay đổi. Không chỉ tham gia nhiều hơn vào khâu tấn công của toàn đội, các hậu vệ biên sau này như Lahm, Dani Alves, Jordi Alba, Marcelo, Ashley Cole… còn trực tiếp kiến tạo, ghi bàn, trở thành những điểm nhận quan trọng ở hai cánh, trực tiếp đe dọa khung thành đối phương. Trong giai đoạn gần đây, những Arnold, Robertson, Hakimi, Cancelo, Trippier, Theo Hernandez… thậm chí còn linh hoạt hoán đổi vị trí với các tiền vệ trung tâm, qua đó đóng góp đáng kể vào khâu phân phối, luân chuyển bóng của đội nhà.
Tất nhiên, ý tưởng chiến thuật nào cũng tồn tại hai mặt, việc sử dụng các “cầu thủ chạy cánh biết tấn công” ở hai biên tiềm ẩn không ít rủi ro cho các CLB, đặc biệt là trong bối cảnh các tiền đạo cánh đang ngày càng nguy hiểm hơn bao giờ hết. Nhận thức được sự nguy hiểm đến từ khả năng đi bóng của những Salah, Son, Vinicius… nhiều HLV đã quyết định lựa chọn sử dụng một trung vệ hoặc một hậu vệ cánh nghịch chân để “bắt chết” ngòi nổ bên phía đối phương.
Tại Premier League, xu hướng “trung vệ cánh” đang trở nên khá rõ nét ở nhiều đội bóng hàng đầu. Trong trận thư hùng giữa Man City và Arsenal cách đây không lâu, đội bóng của Pep Guardiola đã ra quân với 4 trung vệ đúng nghĩa bao gồm Akanji, Dias, Ake và Gvardiol. Tương tự, với Arsenal của Mikel Arteta là Kiwior, Gabriel, Saliba và Ben White. Bộ khung này thậm chí đã tiếp tục được hai vị chiến lược gia người Tây Ban Nha lặp lại ở các cuộc chạm trán Real Madrid và Bayern Munich tại vòng tứ kết Champions League giữa tuần vừa rồi. Đây rõ ràng không phải điều trùng hợp.
Trên thực tế, cần phải nhấn mạnh rằng các “trung vệ cánh” hiện đại sở hữu bộ kỹ năng đa dạng hơn rất nhiều so với một trung vệ truyền thông. Những Gvardiol, Ben White hay Bastoni của Inter Milan không chỉ mạnh mẽ về khả năng tranh cướp, không chiến mà còn biết dâng cao, chuyền bóng và tạt bóng tương đối hiệu quả. Akanji hay Stones ngoài đá cánh còn có thể chơi ở vai trò tiền vệ phòng ngự, dẫn dắt và tạo nhịp cho lối chơi của toàn đội.
Tại Liverpool, dù Robertson và Arnold hoàn toàn khỏe mạnh nhưng Joe Gomez vẫn được HLV Klopp tin tưởng sử dụng trong khá nhiều trận đấu ở mùa giải năm nay. Với Chelsea là sự xuất hiện của Levi Cowill bên hành lang trái, trong khi Man United của Ten Hag cũng không ít lần gây bất ngờ với cái tên Victor Lindelof trong vai trò hậu vệ biên. Đối với Aston Villa, thậm chí HLV Unai Emery còn mạnh dạn đẩy Matty Cash lên đá tiền vệ cánh để nhường chỗ cho Ezri Konsa, một cầu thủ xuất thân từ vị trí trung vệ thuần túy.
Xu hướng “trung vệ cánh” có thể vẫn chưa quá thịnh hành ở một số giải đấu lớn khác tại châu Âu nhưng một số đội bóng cũng bắt đầu ghi nhận giải pháp này như một ý tưởng chiến thuật phù hợp nhằm gia tăng chất lượng cho hàng phòng ngự. Barcelona của Xavi vẫn thường xuyên ra sân với Jules Kounde hoặc Ronald Araujo bên cánh phải, trong khi HLV Diego Simeone cũng đôi lần xếp Mario Hermoso chơi hậu vệ cánh trái. Real Madrid có thể là một đội bóng truyền thống hơn với cặp hậu vệ biên chơi tấn công điển hình, thế nhưng ở một vài thời điểm trong mùa giải trước, HLV Ancelotti cũng không hề giấu giếm ý định đưa Antonio Rudiger ra đá cánh. Nếu như Alaba và Militao không bất ngờ dính chấn thương dài hạn, biết đâu phương án này đã được sử dụng một cách thường xuyên hơn?
Ở một góc nhìn khác, việc mất đi những cầu thủ leo biên hiệu quả đương nhiên sẽ làm giảm khả năng duy trì sức ép tấn công của đội bóng. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng các CLB sử dụng “trung vệ cánh” đều sở hữu những chuyên gia đá cánh hàng đầu thế giới, như Foden, Bernado Silva, Jack Grealish (Man City), Saka, Martinelli (Arsenal), Garnacho, Rashford (Man Utd), Salah, Luis Diaz (Liverpool)… Do đó, nhiệm vụ duy trì chiều ngang sân lúc này vẫn được duy trì ổn định, thậm chí còn hiệu quả hơn nếu các trung vệ đá biên chủ động dâng cao ở nhiều thời điểm. Các khoảnh trống ở khu vực half-space lúc này sẽ được các tiền vệ tự do, chơi ở vị trí “số 8” xâm nhập, từ đó tạo ra một hệ thống tấn công đa chiều, đẩy mạnh áp lực lên cầu môn đối phương.
So với một hệ thống chỉ gồm hai trung vệ, đòi hỏi một tiền vệ thường xuyên phải di chuyển lùi sâu để hỗ trợ phòng ngự trong các tình huống chống phản công thì việc kéo một hậu vệ cánh vào trung lộ sẽ dễ dàng hơn hẳn. Ngoài ra, một trung vệ thuần túy giàu kinh nghiệm và sở hữu lợi thế về mặt thể chất cũng giúp cho việc tham gia vào các pha tranh chấp bớt rủi ro hơn, đảm bảo sự an toàn cần thiết cho khung thành đội nhà. Đối với các CLB sử dụng hệ thống chiến thuật lệch (một trung vệ cánh và một hậu vệ cánh thuần túy), hậu vệ cánh còn lại vẫn sẽ hoàn toàn được phép dâng cao, sẵn sàng ghim hàng thủ của đối phương xuống sâu bên phần sân nhà. Phương án này về cơ bản sẽ giúp đội bóng duy trì được khả năng tấn công ổn định mà không làm mất đi sự vững chắc ở hàng thủ.
Thời điểm hiện tại, vẫn còn quá sớm để khẳng định xu thế “trung vệ cánh” sẽ trở thành một trào lưu mới trong bóng đá. Nhưng ít nhất, đây cũng được xem là một giải pháp chiến thuật tương đối hiệu quả để các HLV có thể “tùy cơ ứng biến” ở một số trận đấu.
Câu hỏi đặt ra là nếu vậy thì tương lai của các hậu vệ cánh và các wing-back thuần tuý sẽ đi về đâu? Có lẽ giới mộ điệu cũng không cần phải quá lo lắng bởi vì các chiến lược gia hàng đầu sẽ luôn biết cách tối ưu nguồn lực mình sở hữu. Hãy chứng kiến cái cách mà Trent Arnold đá tiền vệ trung tâm, Ben Chilwell đá… tiền đạo cánh hay Cancelo chơi “box-to-box”... chúng ta sẽ có câu trả lời.
-Ole-