Được xem là tài năng sáng giá nhất nước Nga hậu Liên Xô, Andrey Arshavin từng khiến khán giả thế giới thích thú. Nhưng anh lại không thể vươn tới đỉnh cao nhất với những tiềm năng vốn có của mình. Dù vậy, với các cổ động viên bóng đá Nga hay Arsenal, anh vẫn để lại những ký ức đáng nhớ.
Tuy nhiên, những gương mặt nổi bật nhất trong các lứa cầu thủ đội tuyển Liên Xô vẫn thường là người Ukraine với nòng cốt từ Dinamo Kiev. Khi đất nước Liên Xô tan rã, các quốc gia thành viên trở thành các quốc gia độc lập và nền bóng đá Liên Xô hùng mạnh cũng tan đàn xẻ nghé. Nga được xem là quốc gia kế tục Liên Xô và đội tuyển Nga được coi là kế tục đội tuyển Liên Xô. Tuy nhiên, nền bóng đá Nga trong suốt nhiều năm không thể vươn mình trở thành một nền bóng đá hùng mạnh của thế giới. Họ vẫn có những nhân tài nhưng không thể giúp ĐT Nga trở thành một ứng viên hàng đầu cho những giải đấu lớn của thế giới.
Mọi thứ đã diễn ra như vậy, cho đến khi ĐT Nga trở thành một hiện tượng tại Euro 2008. Họ đã đi một hành trình tuyệt vời ở giải đấu năm đó, đánh bại ứng cử viên sáng giá Hà Lan ở tứ kết và chung cuộc đoạt tấm huy chương đồng. Với nhiều khán giả, ĐT Nga tại Euro 2008 vẫn là một ký ức đẹp và đó vẫn là đỉnh cao mà không cầu thủ nào trong thế hệ tài năng ấy của Nga có thể tái hiện. Trong số đó, Andrey Arshavin nổi lên như gương mặt nổi bật nhất. Dù chỉ góp mặt từ trận đấu cuối cùng của vòng bảng do đã phải nhận án treo giò ở 2 trận trước, Arshavin ngay lập tức chứng minh tầm ảnh hưởng và giá trị của mình.
Khoảnh khắc Arshavin lạnh lùng dứt điểm đưa bóng qua 2 chân của Edwin van der Sar phút 116 vòng tứ kết, bình luận viên kỳ cựu người Nga Georgy Cherdantsev hô lên: “Tạm biệt, tạm biệt” với các cầu thủ Hà Lan. Thế nhưng, màn trình diễn đó nói riêng và kỳ Euro 2008 nói chung giống như cánh cửa mở để cả thế giới được thấy tài năng của Andrey Arshavin.
Andrey Arshavin sinh ra tại thành phố Leningrad, nay là Saint Petersburg, và gia nhập học viện của Zenit năm 8 tuổi. Arshavin có màn ra mắt đội một vào năm 2000 trong chiến thắng 3-0 trước Bradford City tại Intertoto Cup. Không mất nhiều thời gian để Arshavin trở thành một gương mặt nổi bật của Zenit. Tại đây, anh cùng Vladimir Bystrov và Alexander Kerzhakov – hai cầu thủ khác trưởng thành từ lò đào tạo của Zenit – tạo thành một bộ ba không thể tách rời. Trong khi đó, năm 2007, Arshavin được HLV Dick Advocaat trao tấm băng đội trưởng như một cách để khích lệ và thúc đẩy tinh thần chiến đấu của Shava – biệt danh mà người hâm mộ đặt cho Arshavin.
Giai đoạn đó có thể xem là giai đoạn bùng nổ bậc nhất trong sự nghiệp của Arshavin. Năm 2007, anh là hạt nhân chính giúp Zenit Saint Petersburg đoạt chức vô địch quốc gia Nga với 11 bàn thắng, 11 kiến tạo trong 30 lần ra sân. Đó là danh hiệu vô địch quốc gia đầu tiên của Zenit kể từ năm 1984 khi họ vẫn còn tham dự giải vô địch quốc gia Liên Xô. Nhà báo Anton Lisin của tờ Sovietsky Sport chia sẻ: “Chúng tôi bắt đầu nói về Arshavin khi anh ấy mới 23 tuổi. Đó là một cầu thủ rất khéo léo và có kỹ thuật tuyệt vời. Anh ấy có thể nhìn rộng khắp mặt sân và là chân chuyền bóng xuất sắc”.
Còn Arshavin mô tả về mình trong một chia sẻ trên trang chủ của UEFA vào năm 2021 như sau: “Rất thông minh, đôi khi rất lười biếng, nhưng rê bóng tốt và có nhãn quan”.
Quay trở lại với câu chuyện của năm 2007, đó là thời kỳ mà giải VĐQG Nga vẫn diễn ra gói gọn trong một năm dương lịch (từ tháng 3 đến tháng 11) thay vì theo lịch từ tháng 8 năm trước đến tháng 5 năm sau như đa số các giải đấu lớn khác ở châu Âu. Tháng 3/2008, Arshavin lại góp công giúp Zenit đoạt thêm danh hiệu nữa khi ghi bàn mở tỷ số trong trận tranh Siêu cúp Nga với Lokomotiv Moscow.
Hơn 2 tháng sau, danh hiệu lại tiếp tục đến với Zenit mà lần này là vinh quang ở cấp độ châu lục. Đội bóng thành Saint Petersburg đánh Rangers trong trận chung kết UEFA Cup với tỷ số 2-0 và lần đầu tiên trong lịch đoạt danh hiệu này. Arshavin đoạt danh hiệu cầu thủ xuất sắc nhất trận đấu, trong đó chính anh là người kiến tạo bàn mở tỷ số của Igor Denisov. Suốt hành trình UEFA Cup năm ấy, Arshavin ghi 4 bàn thắng và 5 kiến tạo.
| Andrey Arshavin trưởng thành từ Zenit và thi đấu bùng nổ ở đây trước khi tới Arsenal. Ảnh: UEFA |
Các tài năng của Zenit bắt đầu được nhiều đội bóng lớn của châu Âu để mắt tới, trong đó Arshavin là gương mặt mà những tuyển trạch viên không thể bỏ qua. Danh tiếng đó càng lớn hơn nữa sau một kỳ Euro 2008 đại thành công của đội tuyển Nga mà Andrey Arshavin là hạt nhân quan trọng dù anh không thể tham dự 2 trận đấu đầu tiên. Sự kỳ diệu từ đôi chân của Arshavin giúp lối chơi của Nga trở nên thanh thoát và biến ảo. Thậm chí ở Nga sau đó còn có một bộ phim tài liệu mang tên “Đồng Vàng” để kỷ niệm tấm huy chương đồng tại Euro 2008, điều đó cho thấy chiến tích ấy có ý nghĩa to lớn như thế nào.
Còn với Arshavin, ở tuổi 28 vào thời điểm ấy, anh được coi là một trong những tài năng sáng giá nhất nước Nga thời kỳ hậu Liên Xô. Một tờ báo Nga còn đặt dòng tiêu đề trên trang bìa về Arshavin sau trận đấu với Hà Lan: “Cậu bé này trông giống búp bê Babushka nhưng lại chơi bóng như Maradona”.
Sau chức vô địch UEFA Cup và vị trí thứ 3 tại Euro 2008, tài năng của Arshavin ngày càng được chú ý nhiều hơn. Nhưng từ trước đó, ngôi sao người Nga đã rục rịch ý định rời khỏi Zenit để tìm kiếm những thử thách mới. Tháng 3 năm đó, Dennis Lachter – người đại diện của Arshavin – có mặt trên sân Velodrome để theo dõi trận đấu giữa Zenit và Marseille tại vòng 16 đội UEFA Cup. Khi được biết HLV Arsene Wenger cũng có mặt trên khán đài sân Velodrome hôm ấy, Lachter đã tìm cách để gặp HLV trưởng Arsenal.
Thời điểm đó, Wenger tới Marseille để xem giò Samir Nasri. Khi Lachter hỏi đánh giá của Wenger về màn trình diễn của Arshavin – cầu thủ mang áo số 10 của Zenit – chiến lược gia người Pháp trả lời: “Đó là cầu thủ hay nhất trên sân”. Câu trả lời khiến Lachter rất bất ngờ bởi lúc đó Zenit đang bị đối thủ dẫn trước với tỷ số 3-0. Đến phút 82, Arshavin có pha đi bóng từ giữa sân vượt qua 2 cầu thủ Marseille trước khi ghi bàn. Lachter chia sẻ trên The Athletic: “Tôi vẫn còn nhớ phản ứng của Wenger, ông ấy thực sự phấn khích. Vì thế tôi biết rằng từ khoảnh khắc đó ông ấy có một cảm giác đặc biệt về Arshavin”.
Thế nhưng sau Euro 2008, khi Lachter liên lạc với Wenger, câu trả lời mà người đại diện nhận Arshavin nhận được chính là ngôi sao người Nga không dành cho Arsenal. Lúc đó Wenger tin rằng sau những màn trình diễn ấn tượng tại Euro 2008, Arshavin sẽ được rất nhiều đội bóng để mắt tới còn Arsenal thì sẽ không thể chạy đua tài chính với họ sau khi vừa xây dựng sân Emirates xong.
Câu chuyện chuyển nhượng Arshavin rời khỏi Zenit vào thời điểm đó thực sự nhuốm màu ly kỳ và kể ra thì tương đối dài. Nhưng tóm tắt lại thì với sự hậu thuẫn của tập đoàn Gazprom, Zenit có đầy đủ sức mạnh tài chính và không nhất thiết phải bán đi ngôi sao tài năng của mình. Họ đã thẳng thừng từ chối lời đề nghị của Tottenham hay Barcelona dành cho Arshavin. Trong khi đó, Shava lại rất muốn ra đi. Cuối cùng, Dennis Lachter nghĩ ra một cách là tiết lộ thông tin cho các cơ quan truyền thông của Anh như Sky Sports, Telegraph, Daily Mail về thương vụ với Tottenham để gây sức ép lên Zenit.
Mức độ thông tin xuất hiện dồn dập khiến Zenit không thể ngồi yên được nữa. Họ bắt đầu có những sự “chột dạ”. Trong khi đó, với các mối quan hệ của mình Lachter tiếp tục được chỉ cách để đưa Arshavin tới Anh, nhưng điểm đến không phải Tottenham mà là Arsenal. Cuối cùng, sau rất nhiều trở ngại đến tận những giờ phút cuối cùng của kỳ chuyển nhượng mùa đông năm 2009, với sự trợ giúp của tỷ phú Alisher Usmanov – cổ đông Arsenal khi ấy và là người có mối quan hệ với những nhân vật của tập đoàn Gazprom - Arsenal cũng gia nhập Arsenal với mức giá 15 triệu bảng – số tiền chuyển nhượng kỷ lục của “Pháo thủ” thời điểm bấy giờ.
Arshavin có trận ra mắt Arsenal trong cuộc tiếp đón Sunderland trên sân Emirates ở vòng 27 Premier League mùa giải đó. 2 tuần sau, anh có kiến tạo đầu tiên. Đến vòng 29, Arshavin có pha lập công đầu tiên trong màu áo mới, bàn thắng góp phần giúp Arsenal đánh bại Blackburn với tỷ số 4-0. Thế nhưng, cảm xúc của người hâm mộ “Pháo thủ” dành cho ngôi sao người Nga chỉ thực sự bùng nổ trong trận cầu điên rồ trên sân Anfield ở vòng 33. Một trận cầu rất cảm xúc khi hai đội rượt đuổi tỷ số với nhau đến tận những phút cuối cùng.
Arshavin ghi bàn mở tỷ số phút 36 sau đường căng ngang của Cesc Fabregas. Sau đó, Liverpool vươn lên dẫn trước với 2 bàn thắng liên tiếp của Fernando Torres và Yossi Benayoun. Thế nhưng trong một ngày đôi chân của Arshavin thăng hoa, không ai có thể cản anh lại. Phút 67, cướp bóng trong chân của Alvaro Arbeloa, tiền vệ người Nga tung cú sút từ rìa vòng cấm hạ gục hoàn toàn Pepe Reina để tái lập thế cân bằng. Đến phút 70, Arshavin hoàn tất cú hattrick sau sai lầm của Fabio Aurelio. Thời điểm đó, anh là cầu thủ đối phương đầu tiên lập hattrick ở Anfield trong khuôn khổ Premier League trong vòng 14 năm.
| Cú poker của Arshavin gây chấn động Anfield. Ảnh: Getty Images |
Đó cũng là một ngày thi đấu thăng hoa của Torres, và pha xử lý mẫu mực của tiền đạo người Tây Ban Nha giúp Liverpool một lần nữa vươn lên dẫn trước. Niềm vui đó chỉ kéo dài đến phút 90, bởi từ một pha phản công đầy tốc độ, Theo Walcott đi bóng từ sân nhà trước khi tung đường chuyền để Arshavin hạ gục Reina lần thứ 4. Nhưng sự điên rồ vẫn chưa dừng lại, bởi Benayoun đã ấn định tỷ số 4-4 của trận đấu ở phút bù giờ thứ 3 hiệp 2.
Trận hòa đó giống như bước ngoặt với Liverpool trong cuộc đua vô địch Premier League năm đó với Manchester United. Và nhân vật chính của buổi tối hôm đó chính là Andrey Arshavin. Không ai có thể tưởng tượng anh sẽ mang tới màn trình diễn như vậy, kể cả Arsene Wenger. Mùa giải đó, ghi 6 bàn và 8 kiến tạo trong 12 lần ra sân ở Premier League. Dù chỉ đến từ giữa mùa giải nhưng Arshavin vẫn đứng thứ 2 trong cuộc bầu chọn cầu thủ xuất sắc nhất mùa của Arsenal.
Thế nhưng, Arshavin không bao giờ có thể tái hiện màn trình diễn nào gần như thế ở Arsenal nữa. Cầu thủ người Nga có những kỹ năng quan trọng với một cầu thủ tấn công như tốc độ, nhãn quan, khả năng đi bóng, điều khiển trái bóng. Nhà báo kỳ cựu Barney Ronay gọi anh là “vị thần bóng đá giáng trần”. Thế nhưng, sự thiếu ổn định và tính khí thất thường của Arshavin lại khiến anh không thể bứt phá hơn.
Năm 2006, HLV Advocaat của Zenit từng để Arshavin cùng 2 cầu thủ nữa ngồi dự bị sau khi họ bị phát hiện đi chơi khuya trước trận đấu quan trọng gặp Spartak Moscow. Nhà báo Anton Lisin chia sẻ: “Về cơ bản anh ấy cư xử như một đứa trẻ. Anh ấy thất vọng với quyết định của Advocaat và thứ bóng đá của anh ấy bị ảnh hưởng”.
Tại Arsenal, anh từng vật lộn với vấn đề cân nặng của mình, bên cạnh những cáo buộc về sự lười biếng. Trong khi đó, chuyện hòa nhập với cuộc sống ở London cũng trở thành vấn đề. Cựu thủ thành Manuel Almunia chia sẻ: “Andrey là ngôi sao lớn ở Nga, đã thi đấu tốt ở CLB và đội tuyển. Nhưng khi đến Arsenal, mọi thứ không dễ dàng với cậu ấy. Cậu ấy là người tốt nhưng cũng rất khép kín. Andrey không cởi mở với chúng tôi. Thật khó để biết cậu ấy có hạnh phúc ở London hay không vì cậu ấy giữ mọi thứ trong lòng.
Khi Andrey không vui, bạn có thể nhìn thấy điều đó trên gương mặt cậu ấy. Tuy nhiên cậu ấy lại không tìm được ai để chia sẻ. Thật lạ lùng bởi Arsenal là môi trường rất tuyệt vời với những con người dễ gần”.
Và khi phong độ trên sân cỏ sa sút, Arshavin trở thành đối tượng bị các cổ động viên chỉ trích. Với tư cách là đầu tàu của bóng đá Nga, nhất là sau kỳ Euro 2008 thành công, anh được kỳ vọng sẽ giúp ĐT Nga vượt qua vòng loại World Cup 2010. Sau khi Nga thua Slovenia ở trận play-off giành vé đi World Cup tại Nam Phi, một bộ phim tài liệu tiết lộ nhiều cầu thủ Nga đã đi uống rượu ngay trước trận đấu. Không lâu sau đó, Arshavin nói trên tờ Sport-Express: "Chiến thắng là nhờ đội, còn vật tế thần chính khi chúng tôi thất bại thường là Arshavin. Tôi quen chuyện đó rồi".
Tại Euro 2012, sau khi Nga để thua Hy Lạp ở lượt trận cuối vòng bảng và phải dừng bước sớm, Arshavin – đội trưởng của ĐT Nga – nói: “Nếu chúng tôi không đáp ứng được kỳ vọng của các bạn thì thực sự vấn đề là do các bạn”. Sau đó, Arshavin cũng chỉ chơi thêm 1 trận nữa cho đội tuyển dưới thời tân HLV Fabio Capello trước khi bị loại hoàn toàn khỏi chiến dịch vòng loại World Cup 2014. Sự nghiệp khoác áo đội tuyển của Arshavin kết thúc từ đây.
Tại CLB, sự nghiệp của Arshavin cũng ngày càng đi xuống. Mùa giải 2011/12, anh trở lại Zenit theo dạng cho mượn nhằm duy trì phong độ cho Euro 2012. Tháng 6/2013, Shava gia nhập Zenit theo dạng chuyển nhượng tự do sau khi hết hợp đồng với Arsenal. Thế nhưng, đây không còn là Arshavin ở thời điểm anh rời khỏi đội bóng vào năm 2009 nữa. Chỉ khoác áo Zenit trong 2 mùa giải và không để lại nhiều dấu ấn, tiền vệ người Nga đến Kuban Krasnodar vào mùa hè 2015 trước khi chia tay chỉ sau nửa mùa bóng.
Những vũ điệu cuối cùng trên sân cỏ của Arhsavin được trình diễn ở Kazakhstan khi anh chuyển tới Kairat. Quả thực sau khi rời Krasnodar, Arshavin đã cân nhắc đến chuyên giải nghệ nếu không nhận được một lời đề nghị phù hợp. Và sau khi nhận được cuộc gọi của HLV Aleksandr Borodyuk – cựu trợ lý của Guus Hiddink tại ĐT Nga – anh đã sẵn sàng khăn gói đến Kazakhstan.
Muhtar Tinkeyev – một chính trị gia tại Kazakhstan – chia sẻ vào thời điểm ấy: “Hãy nhìn Arshavin mà xem, họ trao cho anh ta hợp đồng 1 triệu USD. Hãy thử nghĩ đi, hơn 1 triệu USD mỗi năm. Tại sao không dùng số tiền đó để phát triển thể thao học đường hay xây dựng các sân bóng?”. Dù không còn có thể chơi bóng ở những sân chơi lớn nhất, nhưng giá trị của Arshavin vẫn được thể hiện ở Kazakhstan. Anh giúp đội bóng đoạt 2 chức vô địch Cúp Quốc gia và là cầu thủ xuất sắc nhất năm 2016 ở Kazakhstan.
Thế nhưng với những gì từng khiến các khán giả say đắm, sự sa sút trong sự nghiệp của Arshavin vẫn khiến không ít người tiếc nuối. Giống như một bông tuyết, anh khiến người ta chiêm ngưỡng vì đẹp. Nhưng rồi cũng có lúc bông tuyết tan ra và hoàn toàn biến mất.