Khi khu vực trung lộ đang ngày bị bít chặt hơn bởi các đội bóng ngày nay, phương án hiệu quả giờ đây sẽ được đẩy trở lại về hai cánh - nơi những quả tạt sẽ phát huy hiệu quả.
Nếu nhìn lại các bàn thắng ở vòng 25, chúng ta có thể thấy pha lập công của Emile Smith Rowe và Mikel Merino không thực sự là những bàn thắng nổi bật trong hàng loạt những pha lập công trong 10 trận đấu.
Fulham giành chiến thắng 2-1 trước Nottingham Forest với một bàn mở tỷ số đến từ pha phối hợp nhuần nhuyễn hướng tới cột xa khung thành. Adama Traoré chủ động cut-inside bằng chân trái trước khi thực hiện một đường chuyền như đặt để Smith Rowe băng vào đánh đầu ghi bàn mở điểm.
Điều đáng chú ý là Arsenal cũng ghi một bàn thắng mở tỷ số rất giống với Fulham chỉ vài giờ trước đó. Mikel Merino tìm thấy khoảng trống giữa hai hậu vệ của Leicester và bật cao đánh đầu từ quả tạt xoáy của Ethan Nwaneri hướng về phía cột xa. Trước một khối phòng ngự vững chắc, đây là phương pháp hoàn hảo để phá vỡ thế bế tắc khi trận đấu chỉ còn 10 phút.
Và điểm đáng chú ý hơn nữa là kiểu bàn thắng này đã trở thành một nét đặc trưng trong vài mùa giải gần đây. Đã có 143 bàn thắng được ghi bằng những pha đánh đầu từ các tình huống bóng sống ở Premier League mùa 2023-24 — con số cao nhất trong 5 mùa giải gần nhất. Và ở mùa giải này, các cầu thủ tại Premier League cũng đang ghi bàn bằng đầu nhiều hơn để đưa con số tiệm cận đến mức kể trên.
Xét về mặt chiến thuật, các đội bóng ngày nay đang có xu hướng kiểm soát và phòng ngự khu vực trung lộ chặt chẽ hơn. Họ thường thu hẹp không gian ở khu vực này và buộc đối thủ phải triển khai tấn công từ hai biên trước khi đưa bóng trở lại trung lộ khi tiến vào vòng cấm.
Và hệ quả của việc tổ chức như vậy là gì? Không gian để tấn công trung lộ sẽ giảm đi, cầu thủ cánh sẽ có nhiều bóng hơn và các quả tạt cũng được tăng tần suất dần lên. Và tất cả những thứ đó đang dần dần mang trở lại những quả tạt mang tính truyền thống của bóng đá Anh.
Chúng ta hãy cùng nhìn lại một chút lịch sử của Premier League trước khi đi vào những phân tích kỹ lưỡng hơn.
Những quả tạt hướng về cột xa đang dần trở nên thịnh hành
Điều đáng chú ý đầu tiên phải kể tới chính là số lượng các pha tạt bóng từ tình huống bóng sống đã giảm đáng kể so với mùa giải 2003-04 — thời kỳ đỉnh cao của Premier League dưới thương hiệu Barclays. Khi đó, lối chơi phổ biến của các cầu thủ chạy cánh là nhận bóng, xử lý nhanh rồi lập tức tạt vào vòng cấm để tạo cơ hội cho đồng đội tranh chấp và dứt điểm.
Mỗi thời đại bóng đá có bối cảnh, phong cách chơi và yêu cầu khác nhau, nên việc so sánh chúng có thể dẫn đến sự thiếu công bằng hoặc sai lệch trong cách nhìn nhận.
Để đưa ra sự so sánh, chúng ta sẽ lấy thông số của mùa trước để đặt lên bàn cân, Ở mùa 23/24, trung bình mỗi đội có 12 quả tạt bóng sống mỗi trận — con số chỉ gần bằng một nửa so với mức trung bình của 20 năm trước. Về mặt thống kê, điều này hợp lý vì tạt bóng được xem là phương án tấn công có xác suất thành công thấp — thậm chí có thể phản tác dụng so với những cách tấn công khác.
Bóng đá luôn phát triển, nhưng nó cũng vận động theo chu kỳ nhất định. Nhìn vào biểu đồ dưới đây, có thể thấy rõ sự suy giảm của những pha tạt bóng từ tình huống bóng sống. Tuy nhiên, các số liệu của mùa giải này cho thấy xu hướng đó không chỉ chững lại mà còn có dấu hiệu đảo chiều. Những quả tạt bóng giờ đây đã dần trở lại là một lựa chọn tấn công quan trọng cho các đội bóng tại Premier League.
| Sự suy giảm của những pha tạt bóng từ tình huống bóng sống đang dần chững lại. |
Tất nhiên, không phải mọi pha tạt bóng từ tình huống bóng sống đều giống nhau — chúng có nhiều biến thể khác nhau và cần được phân tích một cách chi tiết hơn.
Trước đây đã có những bài phân tích để phân biệt những pha bấm bóng từ khu vực half-space với những quả tạt xoáy từ sát đường biên dọc. Tuy nhiên, trong bài viết này, chúng ta sẽ phân loại các kiểu tạt bóng theo những nhóm rộng hơn.
Dựa trên ví dụ của Fulham và Arsenal ở trên, có thể thấy rằng kiểu tạt bóng hướng về cột xa đang trở lại thành một xu hướng phổ biến trong mùa giải này. Các đội bóng giờ đây sẽ cố gắng tìm cách tạo ưu thế quân số lặp đi lặp lại ở một khu vực cụ thể thay vì chỉ là một kiểu đưa bóng vào dựa theo tình huống.
Bản thân những quả tạt này cũng có thể có nhiều dạng khác nhau: từ một đường căng sệt hướng đến cầu thủ chạy cánh đang băng lên ở phía đối diện cho đến những pha treo bóng bổng để trung phong lao vào đánh đầu. Sẽ có rất nhiều biến thể khác nhau, nhưng nhìn chung, tỷ lệ cơ hội được tạo ra từ các pha bóng kiểu như vậy đang cao hơn bao giờ hết trong mùa giải này.
Sự thay đổi này được thể hiện rõ nhất khi xem xét tỷ lệ phần trăm thay đổi tích lũy của số cơ hội từ các pha tạt bóng về cột xa mỗi trận kể từ mùa 2018-19. Điều này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về xu hướng tăng hoặc giảm của kiểu tạt bóng này qua từng mùa giải.
Điểm đáng chú ý trong biểu đồ dưới đây là mức tăng đột biến 24% ở mùa giải 2022-23 - mùa giải mà Erling Haaland cập bến Premier League. Kể từ đó, xu hướng thực hiện những quả tạt hướng về phía cột xa tiếp tục tăng. Tỷ lệ cơ hội được tạo ra từ các quả tạt về cột xa mùa này đã cao hơn 26% so với mùa 2018-19 — một con số hoàn toàn phù hợp với những gì ta có thể quan sát khi xem Premier League vào thời gian này.
| Những pha tạt bóng về cột xa đang gia tăng trong các mùa giải gần đây. |
Ngoài Fulham và Arsenal, Liverpool của Arne Slot cũng là một trong những đội tận dụng kiểu tạt bóng này hiệu quả nhất mùa này (8 bàn thắng). Những pha chạy chồng biên trong của hậu vệ cánh hoặc tiền vệ giúp Mohamed Salah hoặc Cody Gakpo có thể di chuyển vào trung lộ để thực hiện những quả tạt về phía cột xa. Bài đánh này của Liverpool thường là Salah chuyền thì Gakpo di chuyển vào cột xa và ngược lại nếu Gakpo cầm bóng. Nhiệm vụ của cầu thủ chạy cánh đối diện ở những pha bóng này là phải có mặt đúng lúc, đúng chỗ ở phía cột xa để đón pha đưa bóng vào từ đồng đội.
Như biểu đồ dưới đây cho thấy, Salah đã gần như biến quả tạt về cột xa bên trái thành thương hiệu cá nhân của mình ở mùa này. Anh tạo ra 5,4 bàn thắng kỳ vọng (xG) — thông số cao nhất từ bên cánh phải ở Premier League.
Các cơ hội Liverpool tạo ra từ những pha bóng hướng đến khu vực cột xa |
Liverpool đã ghi 8 bàn từ những pha tạt bóng về cột xa, nhưng Tottenham Hotspur thậm chí còn làm tốt hơn. Cầu thủ Brennan Johnson đã biến kiểu ghi bàn ở những pha băng vào cột xa trở thành sở trường của mình (anh đã có 8 bàn thắng chỉ từ các pha tạt bóng về cột xa kể từ khi gia nhập Tottenham vào đầu mùa trước). Bàn thắng gần nhất của anh theo cách này vừa được ghi vào lưới Ipswich Town ở cuối tuần vừa rồi.
Những bàn thắng từ kiểu tạt bóng về cột xa đã là một phần trong triết lý của Ange Postecoglou, nó thậm chí còn có trong lối chơi của vị chiến lược gia này trước cả khi ông đến Spurs. Trong khi tiền đạo cắm được giao nhiệm vụ chiếm lĩnh không gian ở khu vực trung tâm giữa hai cột dọc, vai trò của các cầu thủ chạy cánh là đảm bảo họ có mặt ở phía phía cột xa để đón những pha tạt bóng từ đồng đội đang cầm bóng ở cánh còn lại.
Các cơ hội Tottenham tạo ra từ những pha bóng hướng đến khu vực cột xa |
Một số đội sẽ vận hành cách chơi này tốt hơn những đội khác, nhưng các cơ hội từ tạt bóng hướng về cột xa đã trở thành một phần quan trọng trong lối chơi của những HLV sáng tạo nhất giải đấu trong những mùa gần đây. Và các con số thống kê cụ thể đã chứng minh rõ ràng cho điều đó.
Những pha trả ngược chưa bao giờ hết nguy hiểm
Với việc các đội bóng thường tấn công bằng 5 cầu thủ trên hàng công, đối thủ cũng dần nhận thức rõ hơn về những khoảng trống họ có thể để lộ khi tổ chức phòng ngự theo kiểu mid-block cho đến low-block.
Brentford, Newcastle United và Chelsea là ba ví dụ tiêu biểu. Họ là những đội đã điều chỉnh cách phòng ngự bằng cách kéo một cầu thủ chạy cánh hoặc tiền vệ xuống hàng phòng ngự để tăng thêm sự che chắn khi đối thủ tổ chức tấn công. Từ đây, hệ thống mới sẽ tạo thành một hàng thủ 5 người - khối phòng ngự sẽ giúp họ kiểm soát tốt hơn khoảng trống trên toàn chiều ngang sân.
Cách phòng ngự này chủ yếu nhằm ngăn chặn những pha chạy chỗ cắt vào trong, đặc biệt là những pha xâm nhập vào hành lang trong vốn cực kỳ nguy hiểm. Các pha bóng kiểu như vậy luôn mở ra cơ hội để cầu thủ thực hiện những pha trả ngược - một trong những cách tạt bóng hiệu quả nhất trong bóng đá.
Khi thực hiện đúng cách, một pha trả ngược gần như không thể bị ngăn chặn. Lý do là bởi hàng thủ đối phương thường sẽ có xu hướng lùi sâu về đường biên ngang và để lộ rất nhiều khoảng trống cho các cầu thủ ập vào từ tuyến hai để dứt điểm.
Quay lại dữ liệu về tỷ lệ phần trăm thay đổi tích lũy của số cơ hội từ các pha trả ngược tạo ra mỗi trận kể từ mùa 2018-19, chúng ta có thể thấy phương pháp tấn công này đang ngày càng phổ biến với mức tăng 26% so với 6 mùa giải trước đó.
| Xu hướng tăng trưởng của những pha bóng trả ngược đang tăng rất đều qua 6 mùa giải gần nhất |
Manchester City đã trở thành bậc thầy của những pha trả ngược trong phần lớn thời gian Pep Guardiola làm việc tại Premier League. Và đây cũng là chiến thuật đã được ông truyền đạt rất rõ ràng đến các cầu thủ của mình.
“Tôi từng nói với các cầu thủ Man City rằng người cuối cùng lao vào vòng cấm chính là người có cơ hội dứt điểm đầu tiên,” trợ lý HLV Juanma Lillo của Man City chia sẻ vào năm 2022. “Tôi luôn nói với các tiền đạo của mình rằng: càng tiến gần khung thành, bạn lại càng trở nên xa hơn với cơ hội ghi bàn.”
Dù đang gặp khó khăn trong mùa giải này, nhưng Man City vẫn dẫn đầu về số cơ hội tạo ra từ các tình huống trả ngược (69 cơ hội). Thông số của Man City bỏ xa mọi đội bóng khác tại Premier League và chiến thuật này vẫn được họ áp dụng ngay trong trận đấu với Newcastle.
Khi Savinho nhận bóng bên cánh phải, anh nhanh chóng dốc bóng xuống sát đường biên ngang để khiến toàn bộ hàng thủ Newcastle lùi về theo cùng một nhịp. Omar Marmoush lúc này vẫn giữ vị trí và không cần di chuyển quá nhiều nên anh đã có một tư thế thoải mái để dứt điểm một chạm từ đường trả ngược của Savinho.
Man City từ lâu đã là hình mẫu tiêu biểu cho kiểu tạt bóng này, nhưng các số liệu cho thấy phương pháp này đang ngày càng được sử dụng rộng rãi hơn ở Premier League như một cách tấn công hiệu quả và có thể lặp đi lặp lại nhiều lần.
Tạt bóng từ chân thuận (Same-side Crossing)
Và cuối cùng, mặc dù khó thống kê xu hướng này theo từng mùa giải, nhưng trong 6 tháng qua, một kiểu tạt bóng đặc biệt đang dần trở lại: đó là các cầu thủ chạy cánh thực hiện tạt bóng từ đúng chân thuận của họ (hay còn gọi là ‘same-side’ crossing). Trong bóng đá hiện đại, các cầu thủ chạy cánh nghịch chân (inverted wingers) đang trở nên rất phổ biến, nhưng việc quay trở lại với lối đá chạy cánh truyền thống đã trở nên đáng chú ý hơn bao giờ hết.
Một ví dụ điển hình là Savinho của Man City - người đã thể hiện phong độ ấn tượng khi chơi bên cánh trái và thực hiện được những quả tạt từ chân trái sở trường. Những pha kiến tạo của anh trong các trận gặp West Ham United và Leicester City gần như giống hệt nhau: một đường tạt bóng với quỹ đạo vòng cung hoàn hảo đi tới đúng tầm bằng vào của Haaland. Và kiểu tạt này cũng góp phần gia tăng những pha làm bàn khi bóng được hướng về phía cột xa.
Một ví dụ khác là Jacob Murphy của Newcastle - người đã đạt phong độ cao mùa này nhờ những căng ngang tầm thấp để giúp Alexander Isak dễ dàng dứt điểm một chạm.
Trong trường hợp dưới đay, việc có một cầu thủ chạy cánh phải thuận chân phải không chỉ tạo ra góc chuyền bóng thuận lợi hơn, mà còn giúp các đường chuyền được thực hiện nhanh và hợp lý hơn rất nhiều. Những pha căng ngang đúng thời điểm hơn sẽ giúp tiền đạo có đủ thời gian để di chuyển và chọn thời điểm dứt điểm hợp lý.
“Cậu ấy (Isak) luôn biết tôi muốn đưa bóng đến vị trí nào. Khi tôi rơi vào một số tình huống nhất định, tôi luôn nhắm vào những khu vực cụ thể trong vòng cấm và thường cậu ấy luôn có mặt ở những vị trí tôi cố gắng đưa bóng vào” - Murphy chia sẻ trên kênh CBS Sports Golazo YouTube tháng này.
“Chúng tôi đã hoàn thành một nửa công việc trong khâu tấn công chỉ bằng cách có mặt ở đúng vị trí. Phần còn lại là thực hiện đường chuyền mang tính quyết định và một cú dứt điểm chính xác hướng về khung thành. Chúng tôi đã tạo nên một sự ăn ý tuyệt vời và cần tiếp tục phát huy điều đó trong phần còn lại của mùa giải.”
Murphy đang thi đấu bùng nổ với những pha tạt bóng thường xuyên từ cánh phải. Trong số các tiền vệ tấn công hoặc cầu thủ chạy cánh tạt bóng từ cánh chân thuận của mình (same-side crossing) tại Premier League mùa này, chỉ có Adama Traoré của Fulham là người thực hiện nhiều quả tạt bằng chân thuận nhiều hơn Murphy.
Thống kê về những cầu thủ tạt bóng bằng chân thuận nhiều nhất mùa 24/25 |
Và đó là chưa kể đến sự gia tăng đáng kể trong việc tận dụng các tình huống cố định để tạt bóng - một xu hướng đã được ghi nhận rõ ràng trong những mùa gần đây. Các đội bóng đang ngày càng tối ưu hóa những pha bóng chết bằng cách cải thiện chất lượng đường chuyền và áp dụng các bài dàn xếp chiến thuật để tận dụng tối đa cơ hội mà mình có được.
Tất cả những điều này phản ánh một xu hướng đang phát triển trở lại tại Premier League với những quả tạt theo nhiều kiểu đa dạng hơn. Phần lớn việc các đội phải chọn cách tấn công này là bởi các đội bóng ngày nay đang dần trở nên giỏi hơn trong việc thu hẹp khoảng trống ở khu vực trung lộ.
Và để giải quyết bài toán chiến thuật này, một thông điệp rất rõ ràng đã được đưa ra: Nếu không thể xuyên thủng trung lộ, hãy tìm giải pháp từ hai bên cánh.
Theo Mark Carey (NY Times)